Xojeli pedagogikalıq kolledjiniń shólkemlestiriliwi tariyxınan qısqasha maǵlıwmat
Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi orta arnawlı, kásiplik bilimlendiriw basqarmasına qaraslı Xojeli pedagogikalıq kolledjiniń shólkemlestiriliw tariyxına názer salsaq, ol Qaraqalpaqstan Avtonomiyalı oblastınıń shólkemlesiw dáwiri 1925-jıldan baslanadı. Anıǵıraǵı 1925-jıldıń 12-19 fevralı aralıǵında Tórtkúl qalasında Qaraqalpaqstan Avtonomiyalı oblastınıń diyxanlar, badraklar hám qızıl áskerler deputatları, Sovetleriniń shólkemlestiriwshi s’ezdinde Oblasttaǵı xalıq bilimlendiriw tarawındaǵı mashqalalarda kórip shıǵılıp, qániygeli bilimge iye pedagog kadrlardıń jetispewi zárúrliginen Pedagogikalıq texnikum ashıw haqqında s’ezde tiyisli sheshim qabıl etiledi. Solay etip, 1925 jılı 23-sentyabr’de texnikum ashıladı. Keyin 1928-1929 oqıw jılında, Tórtkúl qalasındaǵı 7-jıllıq bilim beretuǵın, orıs mektebiniń qasınan joqarı hám orta arnawlı oqıw orınlarına jiberiletuǵın oqıwshılardı qayta tayarlawǵa baǵdarlanǵan rabfak ashıladı. Bul oqıw ornı keyin ala, Xojeli pedagogikalıq uchilishesine aylandırıldı. Bul pikirimizdi tastıyıqlaw ushın: Qaraqalpaqstan ASSR Xalıq Komissorlar Sovetiniń 1932-jıl avgusttaǵı tómendegi qararın keltiremiz:
Qaraqalpaqstan ASSR Xalıq
Komissarlar Sovetiniń Qararı
1932-jıl avgust
Tıńlandı: Pedagogikalıq rabfakti Xojeli qalasına kóshiriw haqqında másele:
- Pedagogikalıq rabfak 1932-1933 oqıw jılı baslanǵanǵa shekem Xojeli qalasına kóshirilsin.
- Finans Narkomı menen Bilimlendiriw Narkomatına Pedrabfaktı kóshiriw ushın 30000 sum qarjı bólim shıǵarıw boyınsha Oraydıń aldına másele qoyıw usınıs etilsin.
- Finans Narkomı menen Bilimlendiirw Narkomatına Pedrabfaktı kóshiriwge Oraydan qarjı alǵanǵa shekem zárúr sharalar pedrabfaktıń smetadaǵı mámleketlik byudjetten ajıratılǵan qarjısın jumsap turıw, Oraydan qarjı alaǵannan keyin sonıń esabınan ornın toltırıp qoyıw usınıs etilsin.
- Xojeli rayonlıq atqarıw komitetine pedrabfakta oqıw talaplarına say keletuǵın imaratlarǵa ornalastırıw, járdemshi xojalıǵı ushın múmkinshilikler tuwdırıw, basshı pedagogikalıq hám texnikalıq xızmetkerlerdi turar jaylar menen támiyinlew usınıs etilsin.
5. Xojeli rayonlıq atqarıw komitetine, onıń baslıǵı oqıw jılınıń baslanıwına, yaǵnıy 1-sentyabr’ge shekem Pedrabfaktıń jayların aqlap, qolaylı sharayatlar tuwdırıp beriw wazıypası júklensin.
Xalıq Komissorlar Sovetiniń
Baslıǵı Q.Áўezov
Xalıq Komissorlar Sovetiniń
Isler basqarıwshısı Petrenko
(Respublikalıq arxivtiń №332 fondı № 5 istin 107 beti)
Solay etip, rabfak 1932-jıldıń sentyabrinde Xojelige kóship kelip, 1933 jıldıń basınan baslap sistemalı túrde oqıw baslaydı. Arxivlik materiallarǵa qaraǵanda 1933 jıldıń 1-yanvarında Pedrabfakta 135 oqıushı oqıǵan. Oqıw eki tilde alıp barılǵan. Qaraqalpaq hám rus tillerinde.
1933 jılı pedrabfaktıń tolıq emes quralların burın Tórtkúlde oqıw baslaǵan 33 jas óspirim pitkerip, respublika mekteplerine jiberilgen.
1936 jıl pedrabfak Xojelige kóship kelgennen keyin qabıllaǵan oqıwshılardıń óziniń barınsha pitkeriwshilerine turmıslıq jollama beredi. Olar tolıq kursta oqıǵan, bilimlendiriw xızmetkerleri edi.
1935 jıldń 25-avgustında VKP (b) obkomı hám QQASSR Xalıq Komissorlar Sovetiniń birliktegi májlisiniń qararı menen Shımbay pedagogikalıq texnikumı (uchilishe) onnan sál keyinrek pedrabfak bazasında Xojeli pedagogikalıq texnikumı (uchilishesi) ashıldı.
1936 jılı Qaraqalpaqstan ASSR Ózbekstan SSR-ınıń quramına ótiwi menen bilimlendiriw tarawında da bir qatar ózgerisler júz beredi. 1937 jıldıń 5-sentyabrinen baslap Xojeli pedagogikalıq uchilishesi óz jumısın baslaydı. Qabıllanǵan studentlerge okıw múddeti 3-jıl boladı.
Tórtkúl dún’yanı lárzege keltirgen ekinshi dun’ya júzlik urıstıń, baslanıwı uchilisheniń turmısınada óz tásirin tiygizdi. 1939-1940-1941 jıllarda uchilisheni pitkeriwshlierdiń kóplegen jigitleri Oatan qorǵawǵa atlandı. Oqıwdı dawam etip qalǵan studentler font ushın awıl xojalıǵı jumıslarına belsene qatnastı, perzentlik járdemin ayamadı. Oqıw urıs baslanǵan dáslepki kúnlerinde aq, yarım áskeriylestirilgen xarakterge iye boldı.
1941-1942 oqıw jılında Xojeli peduchilishesin 34-oqıwshı pitkerip shıqtı.
1942 jıldıń iyul’ ayında (Kóp keme dep atalǵan áskerlikke alıw) peduchilisheni pitkergen 20 adam fontqa jónetildi.
Urıs tamalanıwı menen respublikamızda Xalıq bilimlendiriw tarawında da bir qatar jaqsılanıwlar boldı. 1944-1945 oqıw jılında Xojeli peduchilishesiniń Tórtkúl qalasında filialı ashıldı.Urıstan sońǵı 5-jıl ishinde uchilisheniń tolıq qurılısın, qayta tayarlaw hám sırtqı bólimlerin 227 student pitkerip shıǵıp, mekteplerge, joqarı oqıw orınlarına jiberiledi.
1953 jıldıń 1 avgustında Xojeli peduchilishesiniń turmısında úlken ózgeris júz beredi. Ol endi dene shınıqtırıw uchilishesi bolıp qayta shólkemlestiriledi. 1957 jılı uchilisheni 143 adam pitkerip shıǵadı.
1957 jıldıń 1 sentyabrinen baslap, Ózbekstan SSR Bilimlendiriw Ministrliginiń hám QQ ASSR Bilimlendiirw Ministrliginiń 1957 jıl 6 iyul’daǵı № 33 qararı tiykarında Xojeli peduchilishesi Shımbay peduchilishesi menen qosılǵan jaǵdayda jumıs baslaydı.
1958 jıldıń 1 avgustınan Xojeli peduchidishesi Tórtkúl (Shoraxan) peduchilishesi menen qosılǵan jaǵdayda jumıs baslaydı.
Uchilisheniń tariyxına názer salsaq, bir qatar Ministrlikler menen joqarı shólkemlerdiń qaramaǵında bolǵanlıǵın kóremiz. Atap aytqanda: 1933 jıldan baslap 1959 jıldın 1 sentyabrine shekem QQASSR bilimlendiirw Ministrliginiń, maǵında bolsa keyin ÓzSSR Ministrler Sovetiniń orta arnawlı okıw orınları Mámleketlik Komitetine qaraslı bolǵan. 1960 jıldıń 1 fevralınan baslap oqıw orınları boyınsha Oázirliktiń qaramaǵında bolǵan.
1967 jılı QQASSRı Ministrler Keńesiniń 28 noyabr’degi №12 qararı menen uchilishege Sovetler Soyuzınıń Qaharmanı Plis Nurpeysovtıń atı berilgen.
1973 jılı 5-yanvarda, 1984 jıl 13-martta Qaraqalpaqstan Joqarı Keńesiniń húrmet jarlıǵı menen sıylıqlanǵan.
Óz tırnaǵın rabfaktan quraǵan Xojeli pedagogikalıq kolledji óziniń 80 jılǵa shamalas ómir bayanında Respublikamız mektepleri menen mektepke shekemgi mekemelerine kadrlar tayarlap berdi.
Usınıń menen bir qatarda, akademiklerden, ilim doktorlarınan, miynet qaharmanlarınan, rayon hákimlerinen tartıp, túrli kásiptegi el jurt húrmetine miyassar bolǵan azamatlardıń bir waqıtları usı oqıw ornınıń studentleri bolǵanlıǵı menende maqtanısh etiledi.
Olardan Akademik,urıs hám miynet nuraniyi Xojeli peduchilishesin 1942 jılı pitkergen Sabır Kamalov, 1948 jılı pitkergen akademik Marat Nurmuxammedov, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı, Ózbekstan qaharmanı, Tólepbergen Qayıpbergenov, kórnekli jazıwshı, alım Ádenbay Tájimuratov, Filologiya ilimleriniń doktorı, professor Kalimbet Sultanov. Ataqlı Palўan Satıbaldı Mıltıqbaev hám kóplegen el basqarǵan azamatlar usı Xojeli peduchilishesinde tálim alǵan.
Ǵárezsizlik sharapatı menen Ózbekstan bilimlendiriw salasında túpkilikli unamlı ózgerisler júz berdi. Bul tarawdı reformalastırıw maksetinde qabıl etilgen «Bilimlendiriw haqqında»ǵı Nızam, «Kadrlar tayarlawdıń milliy baǵdarlaması» qabıl etildi.
Bunnan keyin «Ózbekstan Respublikasında ulıwma orta bilim beriwdi shólkemlestiriw ilajları haqqında»ǵı Prezidentimiz qol qoyǵan eki hújjet qabıl etildi.
Bul tariyxıy hújjetler orta arnawlı kásiplik bilimlendiriw tarawında, jaslarǵa kásiplik bilim beriw diń sapasın jáhán standartlarına juwap bererlik dárejege kóteriwge keń múmkinshilikler ashıp berdi.
Kásip-óner kolledjleri menen Akademiyalıq liceylerdiń materiallıq-texnikalıq bazası keńeydi. Jańadan boy tiklegen Akademik licey hám kolledjlerdiń imaratları eń jańa zamanagóy oqıw úskeneleri menen támiyinlendi.
Usı qatarda Xojeli pedagogikalıq káip-óner kolledjiniń burınǵı imaratı da 2005 jılı qayta rekonstrukciyadan, al 2016 jılı kapital ońlawdan shıǵarılıp paydalanıwǵa berildi.
Házir kolledjimizde oqıwshılardıń tıyanaqlı bilim alıwı ushın 5 laboratoriya, 4 lingofon, 1-komp’yuter xanaları, 1-xabar resurslar orayı, hám 31 pán kabinetler zamanagóy oqıw úskeneler kórgizbeli qurallar menen támiyinlengen.